Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση και ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Β. Βόντσα ΠροΪσταμένη επιστημονικής και παιδαγωγικής καθοδήγησης Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Στην παρούσα εργασία θα καταγραφεί πολύ σύντομα πώς ο εκπαιδευτής ενηλίκων επηρεάζεται από το πλαίσο στο οποίο ζει, ανατρέχοντας στη θεωρία της μετασχηματίζουσας Μάθησης, αναλύοντας τις θέσεις της αναφορικά με τις παραδοχές και το ρόλο του εκπαιδευτή.Στη συνέχεια, με την αναφορά σε συγκεκριμένη εφαρμογή της θεωρίας της μετασχηματίζουσας μάθησης σε εκπαιδευτικό περιβάλλον εκπαίδευσης ενηλίκων, θα παρουσιαστεί η μεταβολή των στάσεων και των αντιλήψεων των εκπαιδευομένων πάνω σε θέματα που αναπτύχθηκαν στην επιμόρφωσή τους και τα θετικά αποτελέσματα που προέκυψαν. O Mezirow κύριος εκφραστής της θεωρίας της μετασχηματίζουσας μάθησης υποστηρίζει ότι η μάθηση δεν αποτελεί απλή συσσώρευση νέων γνώσεων οι οποίες προστίθενται σε παλιότερες. Η μάθηση είναι μία πολύπλοκη διεργασία κατά την οποία το άτομο οφείλει να στοχάζεται τα όσα ήδη έχει μάθει και πώς αυτά αιτιολογούν τα καινούργια δεδομένα και τις αλλαγές που πρέπει να υιοθετήσει επεκτείνοντας τον αντιληπτικό του ορίζοντα. Μέσω της κοινωνικοποίησης οι ενήλικες διαμορφώνουν άποψη και στάση, ασπάζονται ιδέες, οικειοποιούνται θεωρίες, αφομοιώνουν αντιλήψεις σε όλους τους τομείς. Ο Μezirow (2000, σ.16) ορίζει το “πλαίσιο αναφοράς¨ως “τη δομή παραδοχών και προσδοκιών μέσω της οποίας επεξεργαζόμαστε τα βιώματα...Παρέχει το πλαίσιο για τη διαμόρφωση νοημάτων, μέσα στο οποίο επιλέγουμε το περιεχόμενο και τη διεργασία με την οποία ένα βίωμα αναλύεται ή/και υιοθετείται”. Ο καθένας μας όμως μπορεί να έχει μάθει να σκέπτεται και σε πλαίσια αναφοράς που περιορίζουν ή παραποιούν την επικοινωνία και την κατανόηση. Οι παράλογες ανησυχίες, οι τραυματικές εμπειρίες, οι στρεβλώσεις της πραγματικότητας περιορίζουν την ελευθερία σκέψης και καταδυναστεύουν τη συμπεριφορά μας. Η κριτική σκέψη απαιτεί τον προσδιορισμό μιας προβληματικής κατάστασης, τη μελέτη των καταβολών και τον επαναπροσδιορισμό των δυσλειτουργικών παραδοχών, προσδοκιών, αξιών και συναισθημάτων που συνδέονται με αυτές• εξετάζοντας τις εναλλακτικές ερμηνείες και στάσεις. Ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων είναι να βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους του να εντοπίσουν τα ερμηνευτικά σχήματα που χρησιμοποιούν και τους αυτοδεσμεύουν, τους παρεμποδίζουν να ερμηνεύσουν το ανοίκειο, να κατανοήσουν το νόημα των αλλαγών στην κοινωνία. Από την άλλη μεριά και ο εκπαιδευτής ζει και κινείται μέσα στο δικό του περιβάλλον κοινωνικό και φυσικό διατρέχοντας τον ίδιο κίνδυνο. Τα προσωπικά του βιώματα, η ανθρωπολογική του συγκρότηση (φύλο, ηλικία, υγεία, πολιτισμική του παιδεία, γεωγραφικές και χρονικές επιρροές, ιδεολογίες κλπ) και γενικότερα η προσωπικότητα του εκπαιδευτή λειτουργούν καταλυτικά στη διαδικασία συγκρότησης της γνώσης και της μάθησης μιας ομάδας ενήλικων εκπαιδευόμενων. Πρόκειται ουσιαστικά για μία ιδιαίτερη μεταβλητή που επηρεάζει την πορεία και το αποτέλεσμα της διδακτικής διαδικασίας. Είναι σημαντικό να καθορίζει τις διδακτικές επιλογές, τις μεθόδους επικοινωνίας με τους εκπαιδευόμενους του και γενικότερα το εκπαιδευτικό του έργο ανεπηρέαστος από το παγιωμένο προσωπικό του σύστημα επιστημολογικών,ηθικών, πολιτικών, κοινωνικών, ιδεολογικών και φιλοσοφικών του απόψεων. Εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενοι είναι σε μια συνεχή διάδραση, αναμειγνύουν τάσεις, στάσεις, απόψεις, επιρροές και επανασημασιοδοτούν και ερμηνεύουν τις πραγματικότητες. Στο σημείο αυτό θεωρώ σημαντικό να αναφέρω ένα παράδειγμα από το χώρο της εκπαίδευσης Ενηλίκων και συγκεκριμένα τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας ως τρόπο εφαρμογής της θεωρίας της μετασχηματίζουσας μάθησης. Η ομάδα των εκπαιδευόμενων είχε πάγια στερεοτυπική αντίληψη ότι η λογοτεχνία είναι μία υπόθεση για λίγους, για λογίους και μορφωμένους που έχουν τη δυνατότητα να την κατανοούν και να την απολαμβάνουν. Η καθημερινότητά τους περιελάμβανε ελάχιστο διάβασμα ( διαφημιστικά έντυπα, γραφειοκρατικές υποχρεώσεις, “φθηνές” εκδόσεις τύπου κλπ) ενώ κατακλύζονταν από την τηλεθέαση κάθε είδους τηλεσκουπιδιών. Ο εκπαιδευτής που ανέλαβε το δύσκολο έργο να τους μυήσει στη φιλαναγνωσία και την ερμηνεία - απόλαυση του λογοτεχνικού έργου διέγνωσε τις δυσλειτουργικές αυτές αντιλήψεις και απόψεις των εκπαιδευομένων, γνωρίζοντας σιγά σιγά τα ενδιαφέροντά τους και τον τρόπο που ξόδευαν τον ελεύθερο χρόνο τους. Ο ίδιος διέθετε, εκτός από πιστοποιημένες γνώσεις λογοτεχνίας, θεωριών λογοτεχνίας και λογοτεχνικής κριτικής, μια σπουδαία εμπειρία στο χώρο του θεάτρου, της δραματικής τέχνης και κατ’ επέκταση στη δραματοποίηση του λογοτεχνικού κειμένου. Έτσι επέλεξε ως τρόπο προσέγγισης των Λογοτεχνικών κειμένων στη τάξη του τη δραματοποίηση. Οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι διάβασαν αρχικά μυθιστορήματα ή διηγήματα ως πιθανά σενάρια για τα τηλεοπτικά σήριαλ. Επέλεξαν τα πιο ενδιαφέροντα γι’ αυτούς κομμάτια, μοίρασαν μεταξύ τους ρόλους και προχώρησαν στο στήσιμο μικρών μονόπρακτων παραστάσεων. Η εμπειρία τους αυτή ήταν η πρώτη κατανόηση ότι η λογοτεχνία είναι μετουσιωμένη Ζωή, είναι τέχνη ελκυστική και ο καθένας μπορεί διαβάζοντας την να βρει στοιχεία που τον αγγίζουν και τον ενδιαφέρουν. Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή τη δραματοποίηση λογοτεχνικού έργου, ο εκπαιδευτής ενηλίκων πέτυχε να κάμψει τη στερεοτυπική αντίδραση των εκπαιδευόμενων προς το μάθημα της Λογοτεχνίας και να δημιουργήσει στην τάξη του μια φιλαναγνωστική διάθεση. Συμπέρασμα Η συνύπαρξη και η συνεργασία εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων οδηγεί σε αποτελέσματα που ωφελούν και τις δύο πλευρές. Ο μετασχηματισμός της ατομικής οπτικής οδηγεί στον κοινωνικό μετασχηματισμό, οι αλλαγές δηλαδή στις στάσεις και τις πρακτικές των ενηλίκων εκπαιδευτών και επιμορφουμένων οδηγεί σε ποιοτικές μεταβολές της εφεξής παραγόμενης από αυτούς δράσης. Ο ρόλος του πολίτη σε μία δημοκρατική κοινωνία σημαίνει ενεργό και αποτελεσματική συμμετοχή σε διαδικασίες. Οι εκπαιδευόμενοι, μετά το πέρας μιας επιμόρφωσης που λειτουργεί κριτικά και αναστοχαστικά, μεταβάλλονται λίγο ως πολύ σε σύνολο αυτόνομων και υπεύθυνων ατόμων που έχουν επιλέξει να αλλάξουν την οπτική τους και εν συνεχεία τον κόσμο. Βιβλιογραφία 1. Α.Τσιπουκλή, M.Φίλιπς : Εκπαίδευση Εκπαιδευτών ενηλίκων, Αθήνα, ΙΔΕΚΕ, 2007 2. Διεύθυνση στο διαδίκτυο: http://www.keeenap.gr/lms 3. Η Ι∆ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ σύµφωνα µε τη θεωρία του Jack Mezirow για τη Μετασχηµατίζουσα Μάθηση, Αλέξης Κόκκος 4. J. Mezirow and Associates: “Fostering Critical Reflection in Adulthood”, Jossey-Bass, San Francisco 1990 5. Jack Mezirow [Απόσπασµα από το άρθρο του “On Critical Reflection”, δηµοσιευµένο στο Adult Education Quarterly, v.48, N.3, 1998, σ. 185-198]